Мергенбай Жаманкөзұлы

Мергенбай Жаманкөзұлы, Мергенбай банды (1882, Райымбек ауданы, Қақпақ ауылы — 11.1931, Ойқарағай өңірі, Текес өзені жағасы) — батыр, мерген. 1918-20 ж. Қызыл әскер қатарында қызмет етіп, Жетісуда Кеңес өкіметін орнатуға қатысқан. Ел ішінде оның ерлік істері жөнінде әңтіме көп. Мәселен, 1927 ж. Сырт жайлауында отырған ұзақ батыр ауылының азаматтары шетте жүргенін пайдаланып, Қытайдағы Монғолкүре ауданының қалмақтары 700-дей жынқыны айдап әкетеді. Мұны естісімен Мергенбай батыр қос атты ауыстыра мініп, барымташыларды жалғыз өзі қуған. Суыт жүріспен олардың алдын орап, Асутөр асуында күтіп алған Мергенбай түтқиылдан шабуыл жасайды. Бірнешеуі оққа ұшқан соң бас сауғалай қашқан жаудан жынқы үйірлерін тартып алған батырдың даңқы жайынады. Осы ерлігі үшін М. Алматы қаласына шақырынып, атаулы қарумен марапатталған. Көп ұзамай шекара күзетін қамтамасыз ететін комотрядтың бастығы болып тағайындалады. Бірақ, 1929-30 ж. асыра сілтеушілік саясат пен қазақ тұрғындарының басындағы қиын хал-ахуал Мергенбайдың Кеңес өкіметіне көзқарасын өзгертуіне себепші болады. Азын-аулақ малынан айырылып, ортақ меншікке зорлықпен телінген қазақ рулары шекараның арғы бетіне, Қытай аумағына қоныс аудара бастайды. Көші-қон легіне Мергенбай сияқты ел ішіндегі еті тірі, көзі қарақты азаматтар басшылық жасайды. Осыған өшіккен Кеңес өкіметінің жергілікті органдары Мергенбайды "банды" атандырып, соңына түседі. 1931 ж. қараша айында кош бастап, Ойқарағай-Қасаң арқылы Қытай жеріне өткен М. тобы жол торыған қалмақтармен қақтығысып қалады. Шайқас үстінде М. қаза табады. Баласы құдайбергеннің айтуынша, оның жаурынынан кірген оқ көйрегін талқандап өткен. Соган қарағанда М-ды өз тобындағы сатқындардың бірі атқан деген сөздің де жөні бар сияқты. Батырдың денесі Текес өзені бойындағы, құрманжан көпірінің оңтүстік-шығысындағы төбешікке жерленген. Көдек ақынның "Мергенбай батыр" атты толғауы бар.